DİĞER KAZANÇ VE İRATLAR
(Mükerrer Madde 80)
Diğer Kazanç ve İratlar :
A) Değer Artış Kazançları : Kanun hükmünde sayılan mal ve hakların
elden çıkarılmasından sağlanan kazançtır. Elden çıkarma, söz konusu mal ve
hakların satılması, bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi,
takası, kamulaştırılması, devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye
olarak konulmasını ifade eder.
B) Arızi Kazançlar : Yapılması devamlılık arz etmeyen
faaliyetlerden elde edilen gelirlerin vergilendirilmesine yönelik düzenlemeleri
içermektedir.
A) DEĞER ARTIŞ KAZANÇLARI
Aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar
değer artış kazancıdır.
1)
(5281 sayılı
Kanunun 27’nci maddesiyle değişen bent)(1.1.2006 tarihinden geçerli olmak
üzere) İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan
ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul
kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından
sağlanan kazançlar.
1.1.2006 tarihinden önceki uygulama
1) (2003 yılı gelirler dahil, 2005 yılı
gelirleri ile ilgili olarak halen uygulaması devam ediyor) İvazsız olarak
iktisap edilenler, Türkiye’de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören ve
üç aydan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri ile tam mükellef kurumlara
ait olan ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul
kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar.
-
Hisse
senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların değer artışı kazancı
olarak vergilendirilmesi için;
-
Hisse senetlerinin elden çıkarılmasının, değer artış kazancının konusuna
girebilmesi için bu kıymetlerin iktisabının
ivazlı olması gerekir.
- Hisse senetlerinin elden çıkarılmasından
doğan kazançların değer artış kazancı olarak vergilendirilmesinde süre şartı,
hisse senedinin Türkiye’de kurulu menkul kıymet borsalarında (İMKB) işlem görüp
görmemesine ve hisse senedinin tam mükellef kuruma ait olup olmamasına göre
farklı düzenlenmiştir. Türkiye’de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören
hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazancın değer artış
kazancı olarak vergilendirilmesi için,
iktisap tarihinden başlayarak 3 ay içinde elden çıkarılmış olması
gerekmektedir. İMKB’de işlem görmesi kaydıyla tam veya dar mükellef kurumlara
ait olmasının bir önemi yoktur.
ÖRNEK :
X A.Ş.’ye ait ve İMKB’de işlem
gören bir hisse senedi 05.07.2003 tarihinde iktisap edilmiş olsun.
Elden Çıkarma Tarihi Elde Ed.
Kazanc.Vergisel Durumu
16.07.2003
Vergiye Tabi
02.09.2003 Vergiye Tabi
25.10.2003 Vergiye Tabi Değil
İMKB’de
kurulu menkul kıymet borsalarında işlem görmeyen hisse senetlerinin tam
mükellef kurumlara ait olması durumunda
bu hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazancın değer artış kazancı
olarak vergilendirilmesi için, iktisap tarihinden başlayarak 1 yıl içinde elden
çıkarılmış olması gerekmektedir. 1 yıldan sonra elden çıkarılan hisse
senetlerinden elde edilen kazançlar değer artış kazancı olarak
vergilendirilmez. Söz konusu hisse senetlerinin dar mükellef kurumlara ait
olması durumunda ise elden çıkarılmalarından doğan kazancın değer artış kazancı
olarak vergilendirilmesi için herhangi bir süre sınırı bulunmamaktadır.
ÖRNEK
:
Hisse Senetleri
borsada işlem görmeyen tam mükellef (x) A.Ş.’ye ait hisse senetleri 13.10.2002
tarihinde iktisap edilmiş olsun.
Elden Çıkarılma Tarihi Elde Ed.
Kazanc. Vergisel Durumu
15.06.2003 Vergiye
Tabi
14.11.2003 Vergiye
Tabi Değil
Hisse
Senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların değer artış kazancı olarak
vergilendirilmesi için , söz konusu alım satım faaliyetinin ticari bir mahiyet
taşımaması gerekmektedir.
2) 70’inci maddenin
birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları
hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
3) Telif haklarının ve ihtira
beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanuni mirasçıları dışında
kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
4) Ortaklık haklarının veya
hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
5) Faaliyeti durdurulan bir işletmenin
kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
6) İktisap şekli ne olursa olsun
(ivazsız iktisap edilenler hariç) 70’inci madenin birinci fıkrasının (1), (2),
(4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı
mal (gerçek usulde vergiye tabi çiftçilerin zirai istihsalde kullandıkları
gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak dört yıl
içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar. ( Kooperatiflerin ortaklarına bu
sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak
tarafından satın alınmış sayılır.)
Değer Artış Kazancının Tespiti :
Değer artış kazancında vergilendirilecek kazanca “safi değer artışı”
denmektedir. Değer artış kazancında safi kazanç; elden çıkarma karşılığında
alınan para ve ayınlarla sağlanan ve para ile temsil edilebilen her türlü
menfaatlerin tutarından, elden çıkarılan mal ve hakların maliyet bedelleri ile
elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve
satıcının uhdesinde kalan giderlerin ve ödenen vergi ve harçların indirilmesi
suretiyle bulunur. Mal ve hakların elden çıkarılmasında iktisap bedeli, elden
çıkarılan mal ve hakların, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere Devlet
İstatistik Enstitüsünce belirlenen toptan eşya fiyat endeksindeki artış oranında
artırılarak tespit edilir. (1.1.2006
tarihinden geçerli olmak üzere) Şu kadarki bu endekslemenin yapılabilmesi
için artış oranının %10 veya üzerinde olması şarttır. Bir yıl içerisinde elde
edilen değer artış kazancının (1.1.2005 tarihinde 13.000.YTL) (5281 sayılı Kanunun 27’nci maddesiyle
değişen bent)(1.1.2006 tarihinden geçerli olmak üzere) menkul kıymet ve
diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlananlar hariç, 6.000. YTL’si gelir vergisinden
müstesnadır.
-Bir yıl içinde birden fazla menkul kıymet alım satımı yapılması
halinde, bu işlemlerden elde edilen kar veya zarar tutarları birlikte
değerlendirilecektir. Dolayısıyla işlemin aynı yıl içinde yapılması koşuluyla
bir işlem nedeniyle doğan zararın, diğer işlemler dolayısıyla elde edilen
kardan mahsup edilmesi mümkün bulunmaktadır.
26.07.2001 Tarihinden Önce İhraç
Edilen Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarından Elde Edilen Gelirlerde İstisna
Uygulaması :
26.07.2001 tarihinden önce ihraç edilen devlet tahvili ve hazine bonosu
faiz gelirleri açısından indirim oranı uygulandıktan sonra kalan tutar
beyanname verme sınırını geçmesi halinde beyanname verilecektir. 26.07.2001
tarihinden önce ihraç edilen devlet tahvili ve hazine bonosunun elden çıkarılma
dolayısıyla elde edilen diğer kazançlar için maliyet bedelinin
endekslenmesinden sonra bulunan tutara değer artış kazançlarındaki genel
istisna tutarı olan 13.000 YTL’lik (2005 yılı için) istisna tutarından sonra
kalan miktar için beyanname verilecektir.
26.07.2001 Tarihinden Sonra
İhraç Edilen Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarından Elde Edilen Gelirlerde
İstisna Uygulaması :
4710 sayılı Kanunla eklenen ve 5281 sayılı Kanun ile üzerinde ibare
değişikliği yapılan geçici 59’uncu madde hükmü gereğince (1.1.2005 tarihinden geçerli olmak üzere ) 31.12.2007 tarihine
kadar, 26.07.2001 – 31.12.2005 tarihleri arasında ihraç edilen Devlet
tahvilleri ve Hazine Bonolarının faiz gelirleri ve elden çıkarılmasından
sağlanan diğer kazançları için uygulanacak istisna rakamı 174.033,88
YTL’dir.(2005 yılı istisna tutarı) İstisna kapsamına giren söz konusu kazançlar
için yıllık beyanname verilmeyeceği gibi diğer gelirler dolayısıyla verilecek
yıllık beyannameye de bu kazançlar dahil edilmeyecektir.
VERGİLENDİRİLMEYECEK DEĞER ARTIŞ KAZAÇNLARI
GVK Md:81
Aşağıda yazılı bulunan hallerde değer artış
kazancı hesaplanmaz ve vergilendirilmez.
1-Ferdi bir işletmenin sahibinin ölümü
halinde, kanuni mirasçılarca işletmenin devralınması ve faaliyetine devam
etmesi ve mirasçılar tarafından işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin kayıtlı
değerleriyle aynen devir alınması.
2-Kazancı bilanço esasına göre tespit edilen
ferdi bir işletmenin bilançosunun bir sermaye şirketine aktif ve pasifiyle bir
bütün halinde devrolunması, devralan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi,
devredilen ferdi işletmenin sahip veya sahiplerinin şirketten, devir
bilançosuna göre hesaplanan özsermayesi tutarında ortaklık payı alması ve bu
ortaklık payını temsil eden hisse senetlerinin nama yazılı olması şartıyla bir
ferdi işletmenin bir sermaye şirketine devredilmesi.
3-Kolektif
ve adi komandit şirketlerin sermaye şirketine dönüşmesi (2 numaralı bendinde
yazılı şartlar dahilinde nev’i değiştirerek)
ARIZİ KAZANÇLAR:
1.Arızî
olarak ticarî muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere
tavassuttan elde edilen kazançlar,
2.Ticarî
veya ziraî bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin
durdurulması veya terk edilmesi, henüz
başlanmamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, İhale, artırma ve
eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hâsılat,
3.Gayrimenkullerin
tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılında alınan tazminatlar ile
peştamallıklar (kiracıya ait tesisat ve malların tahliye ve devri sırasında
kiralayan veya yeni kiracıya devrinde doğan kazançlar dahil)
4.Arızî
olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hâsılat,
5.Gerçek usulde vergiye tâbi
mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri
kazançlar (zarar yazılan değersiz alacaklarla, karşılık ayrılan şüpheli
alacakların tahsili dahil).
6.
Dar mükellefiyete tabi olanların Türkiye ile yabancı ülkeler arasında arızı olarak
yaptıkları ulaştırma işlerinde elde ettikleri kazançlar.
Arızi Kazançlarda İstisna :
Bir takvim yılında (1), (2), (3)
ve (4) numaralı bentlerde yazılı olan kazançlar (henüz başlamamış olan ticari,
zirai, veya mesleki faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve
eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar hariç)
toplamının ( 1.1.2005
tarihinde13.000.YTL), (1.1.2006
tarihinden geçerli olmak üzere) 14.000 YTL’lik kısmı gelir
vergisinden müstesnadır.
İstisnaya tabi arızi kazançlar şunlardır:
-
Arızi olarak ticari muamelelerin icrasından veya bu
nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar,
-
Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyeti ile serbest
meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi karşılığında elde edilen
kazançlar.
-
Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının
devri karşılığında alınan tazminatlar ile peştemallıklar,
-
Kiracıya ait tesisat ve malların tahliye veya devri
sırasında kiralayan veya yeni kiracıya devrinde doğan kazançlar,
-
Arızi olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri
dolayısıyla elde edilen kazançlar.
DİĞER KAZANÇ VE İRATLARININ BEYANI
Tam Mükellefiyette Diğer Kazanç ve İratların Beyanı :
Diğer kazanç
ve iratlar, beyana tabi bir gelir söz konusu olduğunda yıllık beyanname ile
beyan edilmesi gereken gelir unsurudur.
Beyanname Verilmeyecek Haller
-2005 yılı
içerisinde elde edilen 82’inci maddenin 1,2 (henüz başlamamış olan ticari,
zirai veya mesleki faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve
eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar hariç,) 3 ve
4 numaralı bentlerinde sayılan arızi kazançların yıllık toplam tutarı istisna
haddi olan 13.000 YTL’ (1.1.2006 tarihinden geçerli olmak üzere 14.000YTL)’ nin
altında kalıyorsa
-2005 yılı içerisinde elde edilen değer artış kazançları toplamının
13.000YTL’nin altında kalması durumunda (5281
sayılı Kanunun 27’nci maddesiyle değişen bent)(1.1.2006 tarihinden geçerli
olmak üzere) menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarının elden
çıkarılmasından sağlananlar hariç, 6.000.
YTL’si gelir vergisinden müstesnadır.
- 26.07.2001 tarihinden sonra ihraç edilen Devlet tahvilleri ve Hazine
bonolarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlara münhasır olmak üzere, söz
konusu gelirlerin 174.033,88 YTL tutarındaki kısmı için
- Değer artış kazancı kapsamında olup Gelir Vergisi Kanunu’nun 81’inci
maddesinde düzenlenen “Vergilendirilmeyen Değer Artış Kazançları” nedeniyle
beyanname verilmeyecek ve diğer gelirler nedeniyle yıllık beyanname
verilse dahi söz konusu gelirler yıllık beyannameye dahil edilmeyecektir.
Yıllık Beyanname ile Beyan
Edilecek Diğer Kazanç ve İratlar
-
Arızi kazançların 5’inci bendinde sayılan gelirler ile
2’nci bentte sayılan henüz başlanmamış olan ticari, zirai veya mesleki
faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak
edilmemesi karşılığında elde edilen kazançların tutarı ne olursa olsun
-
İstisna haddi üzerinde kalan diğer kazanç ve iratlar
için, istisna haddinin üzerinde kalan kısım için
- 26.07.2001 tarihinde sonra ihraç edilen
Devlet tahvili ve Hazine bonolarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlara
münhasır olmak üzere, söz konusu gelirlerin 174.033,88YTL tutarındaki istisna
haddi üzerindeki kısmı için
yıllık beyanname ile beyan edilmesi veya diğer gelirler nedeniyle
yıllık beyanname verilmesi halinde bu beyannameye dahil edilmesi gerekmektedir.
Dar Mükellefiyette
Dar mükellefiyette diğer kazanç ve iratların Türkiye’de elde edilmiş
sayılabilmesi için, bu kazanç ve iradı doğuran işin veya işlemin Türkiye’de
değerlendirilmesi gerekmektedir. Dar mükellef gerçek kişiler, vergiye tabi
geliri sadece diğer kazanç ve iratlardan ibaret ise yıllık beyanname
vermeyecekler, bu gelirleri için münferit beyanname vereceklerdir.
Görüş Verilen Sorular
Soru :
Adi ortaklık şeklinde faaliyet göstermekte iken; söz konusu ferdi
işletmenin Ltd Şti’ne devredilmesi halinde ferdi işletme için gelir vergisi
beyannamesi verilip verilmeyeceği ?
Cevap :
Söz konusu ferdi işletmenin bilançosunun aktif ve pasifiyle bütün halinde limited
şirkete devrolunması, devir alan şirketin bilançosuna aynen geçirilmesi ve
devredilen işletmenin ortaklarının şirketten devir bilançosuna göre hesaplanan
öz sermaye tutarında nama yazılı orkatlık payı alması durumunda bu devir
nedeniyle değer artış kazancı hesaplanmayacak ve vergileme yapılmayacaktır.
Diğer taraftan; ferdi işletmenin sermaye şirketine devrinde devir bedelini
ifade eden öz sermayenin bilirkişi inceleme suretiyle tespitin yapılması,
ayrıca şirket tarafından devre ilişkin kar ve zararın ortaklık tarafından
tespit edilmesi ve ortaklığı oluşturan ortaklar tarafından hisseleri oranında
ilgili yıl kazancı olarak yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi
gerekmektedir.
Soru :
25.04.2001 tarihinde satın alınan arsanın üzerine bina yapıldıktan sonra
satılması halinde değer artış kazancına ilişkin safi kazancın ne şekilde tespit
edileceği ?
Cevap :
İktisap tarihinden başlayarak dört yıl içinde elden çıkarılan gayrimenkul
dolayısıyla elde edilen hasılattan, elden çıkarılan malın maliyet bedeli ile
elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve uhdesinde kalan giderlerin, ödenen vergi
ve harçların indirilmesi sonucu kalan tutarın satışın yapıldığı yıl için
belirlenen istisna miktarının aşılması halinde aşan kısım değer artış kazancı
olarak beyan edilmesi gerekmektedir.
Soru :
1998 yılı ve bu yıldan önce sahibi olunan tarla vasıflı arazilerin, Kadastro
Müdürlüğü’nün 5.5.2000 tarihinde imar uygulaması nedeniyle tarla vasfının
değişerek arsa niteliği kazandığı, mükellefin söz konusu arsalarını 2.6.2003
tarihinde sattığını, iktisap tarihi olarak hangi tarihin dikkate alınacağı ?
Cevap :Tarla
vasıflı arazilerin tamamının 5.5.2000 tarihinde kesin olarak parsellenmesi
dolayısıyla söz konusu arazilerin bu tarihten itibaren geriye doğru 5 yıllık
süreye tekabül eden 5.5.1995 tarihinden önce iktisap edilmiş olması halinde,
anılan gayrimenkullerin satışı dolayısıyla herhangi bir şekilde vergileme
yapılması söz konusu değildir. Ancak 5.5.1995 tarihinden sonraki bir tarihte
iktisap edilmiş olması 5 yıllık süre içerisinde parsellenme işlemi yapılmış
olacağından adı geçen mükellefin ticari kazanç hükümlerine göre
vergilendirilmesi gerekmekte olup, anılan arsaların satıldığı tarih itibariyle
de mükellefiyetinin tesis edilmesi gerekmektedir.
Soru :
Babaya ait olan gayrimenkulün hibe yoluyla çocuklara devredilmesi ve söz konusu
gayrimenkulün çocuklar tarafından elden çıkarılması halinde elden kazancın
vergilendirilmesi ?
Cevap :
Babaya ait olan gayrimenkulün hibe yoluyla çocuklara devredilmesi ve söz
konusu gayrimenkulün çocuklar tarafından elden çıkarılması halinde elde edilen
kazancın gelir vergisine tabi tutulması söz konusu değildir. Ancak Veraset ve
İntikal Vergisi açısından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Soru :
2004 yılında aracı kurum kanalıyla hisse senedi alış satış işlemi
yapıldığı, söz konusu hisse senetlerinin üç aydan az süre ile elde tutulması
halinde, hisse senetleri için ödenen komisyon ve çeşitli masrafların indirim
konusu yapılıp yapılmayacağı ?
Cevap :
Türkiye’de kurulu menkul kıymet borsasında işlem gören hisselerinin üç ay
içerisinde elden çıkartılması halinde elde edilen satış bedelinden, bu hisse
senetlerinin alımı için ödenen bedellerle birlikte alım satım sırasında ödenen
ve uhdede kalan komisyon v.b masraflarının toplamı iktisap bedeli olarak dikkate
alınarak, hisse senedinin elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere Devlet
İstatistik Enstitüsü’nce belirlenen toptan eşya fiyat endeksindeki artış
oranında endeksleme sonucu bulunan tutarın düşülmesi halinde kalan tutar safi
değer artış kazancı olacaktır.
Soru :
16.09.1997 tarihinde kat irtifakı tapusu ile satın alınan dairenin Ağustos
1998 tarihinden itibaren mesken olarak kullanılıp bina vergisinin ödendiği,
2003 yılının apartman yönetimi olarak iskanın alındığı, söz konusu dairenin
satılması halinde iktisap tarihi olarak hangi tarihin esas alınacağı?
Cevap :
Satılması düşünülen dairenin iktisap tarihi olarak kat irtifakı tapusu ile
alındığı 16.09.1997 tarihin dikkate alınması gerekir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder